Legendy w profilaktyce uzależnień dzieci i młodzieży
Antoni Bochen
Zgodnie z art. 93 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi gmina przeznacza środki (dochody) pochodzące między innymi z opłat za zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych (tzw. fundusz korkowy), wyłącznie na działania mające na celu realizację lokalnej polityki przeciwdziałania negatywnym skutkom spożywania alkoholu oraz narkomanii.
Ze względu brak rozstrzygnięć organów kontrolnych, w tym w szczególności regionalnych izb obrachunkowych w przedmiocie wydatkowania powyższych środków, nie jest także możliwe dokonanie przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom precyzyjnej oceny co do zasadności i legalności finansowania konkretnych działań, ani przedstawienie katalogu zadań, które mogłyby (lub nie mogły) zostać sfinansowane z powyższych środków. To podmiot finansujący (gmina) jest zobowiązany, w przypadku kontroli, wykazać związek między danym wydatkiem, a ustawowym celem, jakim jest profilaktyka uzależnień.
Jednak bogato ilustrowane antologie legend posiadają bezsprzecznie istotny potencjał w zapobieganiu powstawania problemów alkoholowych i uzależnień wśród dzieci i młodzieży, bowiem są dla młodego czytelnika źródłem rezyliencji, czyli kluczowych czynników (zasobów) intrapsychicznych i interpersonalnych chroniących przed uzależnieniami:
- dostarczają pozytywnych wzorców zachowań z jednoznacznym podziałem na dobro i zło
- kreują istotne wzorce osobowe poprzez ukazywanie bohaterów, których cechuje dobroć, odwaga, pracowitość, męstwo, opiekuńczość itp.
- wpływają na rozwój samoświadomości, definiowany jako kompetencja polegająca na dążeniu do realistycznego oceniania swoich możliwości i akceptowaniu własnych ograniczeń oraz umiejętności motywowania się do samodoskonalenia
- inspirują do podejmowania decyzji będących właściwym podejściem do rozwiązywania problemów życiowych poprzez uczenie się od innych i wyciąganie wniosków z własnych działań oraz przejmowanie odpowiedzialności za własne sukcesy i porażki
- znajomość dziejów własnej miejscowości buduje poczucie tożsamości i siły, wzmacnia przynależność do lokalnej grupy społecznej, w której należy szukać wsparcia w przypadku rodzących się problemów
- legendy stanowią doskonała pomoc dla młodego człowieka w rozwoju emocjonalnym oraz zrozumieniu i porządkowaniu własnych uczuć
- uczą nawiązywania relacji z innymi oraz realizacji społecznie akceptowanych zachowań, w ramach których dochodzi do inicjacji i podtrzymywania pozytywnych związków z innymi
- wzmacniają poczucie wpływu i kontroli, przez co kształtuje samodzielność i poczucie własnej wartości
- legendy tworzą wzorce samodzielnego poszukiwania sposobów rozwiązywania konfliktów, problemów czy trudności – poprzez identyfikację z bohaterem, młody czytelnik ma szansę dostrzec sposoby pokonywania przeszkód, których nie znało wcześniej; w ten sposób opowiadana historia staje się źródłem zrozumienia, a dziecko nie czuje się osamotnione ze swoimi problemami
- lektura ułatwia zrozumienie otaczającego świata, relacji społecznych, ludzkich odmienności
- książka wzbogaca doświadczenia i wyobraźnię, rozładowuje napięcia emocjonalne, odciąża nadmierną wrażliwość, kompensuje deficyt uwagi ze strony najbliższych
- opowieści kształtują świadomość społeczną, określana jako umiejętność budowania relacji z innymi, poprzez okazywanie szacunku dla zachowań innych, rozpoznawanie wpływu innych na własne zachowanie oraz uwzględnianie wpływu własnych działań na zachowanie innych osób, z uwzględnieniem tolerancji i poszanowania odmienności
- wspierają samozarządzanie, polegające na rozpoznawaniu, kontrolowaniu własnych emocji i zachowań oraz na samomotywowaniu do podejmowania i realizowania wyznaczanych celów, mimo pojawiających się trudności
- wskazują na istotę osobistej odpowiedzialność, rozumianej jako tendencję do rzetelnego postrzegania własnego zachowania i adekwatnego reagowania na własne słabości w zakresie indywidualnych aktywności, współpracy partnerskiej i grupowej
- kreują optymistyczne myślenie będące postawą względem siebie i innych opartą na zaufaniu i nadziei oraz tendencją do obiektywnego i pozytywnego postrzegania siebie, swojej życiowej sytuacji w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.
Legendy posiadają niebagatelny walor edukacyjny nastawiony na rozwój umiejętności społecznych i poznawczych, będący czynnikiem ochronnym, który może kompensować niedostatki lub nieprawidłowości życia rodzinnego w życia dziecka. Badania ewaluacyjne wskazują, że odpowiednio prowadzona edukacja dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych może ograniczać używanie substancji psychoaktywnych w okresie dojrzewania, a także ograniczać inne zachowania ryzykowne okresu adolescencji, zmniejszać ryzyko problemów psychicznych i sprzyjać karierze szkolnej. Edukacja wspierająca rozwój psychospołeczny i intelektualny jest bezdyskusyjnie skutecznym narzędziem profilaktyki zachowań ryzykownych. Jest wręcz przez badaczy określana meta-czynnikiem chroniącym, który redukuje działanie wielu czynników ryzyka zachowań problemowych oraz zaburzeń zdrowia psychicznego.